راهکارهاي انسجام اسلامي

وحدت اسلامى را از واجبات بدانيم

بارها گفته‌اند که مسلمانان‌،‌ اسلام را به عبادات و مناسک ظاهرى محدود کرده و از اصول و مسائل مهمتر غافل مانده‌اند.طبق تعاليم قرآن و روايات، وحدت اسلامى يکى از اين واجبات است. درباره وحدت در قرآن آمده است: “به حقيقت مومنان باهم برادرند. پس بين برادرانتان صلح و آشتى برقرار کنيد و تقواى الهى داشته باشيد؛ باشد که مورد رحمت قرار گيريد”.(1) و در جاى ديگر توصيه به چنگ زدن به ريسمان الهى و نهى از تفرقه واختلاف مى‌کند.(2)
باوجود اين تصريحات قرآني، جاى ترديد باقى نمى‌ماند که حفظ وحدت از واجبات اسلام است.

به حج، به عنوان فرصت طلايى وحدت بيشتر توجه کنيم

در موسم حج، به اين فرصت عظيم براى تقويت وحدت مسلمانان بيشتر بينديشيم و نقش مهم حج را به خود و اطرافيان گوشزد کنيم. اين کار را مى‌توانيم در تشکيل جلسات و همايش‌هايى در سطح مسجد، شهر و محل زندگى‌مان به طور گسترده‌ترى دنبال کنيم. بايد توجه داشته باشيد که سخنرانان چنين نشست‌هايى بايد خود به اين سفر روحانى مشرف شده و فضاى برادرى ميان مسلمانان را از نزديک لمس کرده باشند. تدبر در مناسک حج و شعارهاى حج نيز مى‌تواند به گسترش وحدت کمک کند. مثلا شعار تلبيه (لبيک اللهم لبيک ...) در بردارنده مفهوم توحيد و عبوديت است و پيداست که عبوديت اجتماعى بدون اتحاد ميسر نيست.

تحمل در برابر آرا و عقايد يکديگر

اختلاف‌نظر و عقيده در همه جا وجود دارد. اما اگر قرار باشد که اختلافات را در تعاملات روزمره دخالت دهيم، با مشکلات بسيارى در زندگى مواجه خواهيم شد، جالب اينجاست که بعضى از مسلمانان، بويژه در کشورهاى غيراسلامي، در عين داشتن اختلاف عقيده با غيرمسلمانان، بدون هيچ مشکلى با آنان ارتباط دارند، اما همين که به ميان هم‌کيشان خود مى‌آيند، تحمل و مداراى خود را به فراموشى مى‌سپارند. اسلام پهنه وسيعى دارد و علماى اسلام بر سر مسائل بسياري، از طرز قرار گرفتن دست‌ها در نماز گرفته تا اظهار نظر درباره حضور مسلمانان در چرخه سياست کشورهاى غربي، باهم اختلاف دارند، اما اين مباحث را در حلقه‌هاى علمى و تخصصى مطرح مى‌کنند و با تحمل و مدارا به سخن طرف مقابل گوش فرا مى‌دهند حال که علماى راستين دنياى اسلام با چنين سعه صدرى برخورد کرده و مى‌کنند، کم‌حوصلگى ما مسلمانان عادى توجيهى ندارد.

انتقاد بدون اهانت به يکديگر

بعضى از مسلمانان به گونه‌اى يکديگر را نقد مى‌کنند که گويى با دشمن خود طرف هستند اين رفتار جاهلانه، توهين‌آميز است و باعث رنجش و عصبانيت طرف مقابل مى‌شود ما بايد پيش از نقد يکديگر، “آداب انتقاد” را بياموزيم تا از انتقاد به ورطه‌ اهانت کشيده نشويم. دانستن و به کار بستن آن آداب، نه تنها عملا باعث حل مشکلات مى‌شود، بلکه فضاى صميميت و برادرى را در بين مسلمانان تقويت مى‌کند.اگر احساس مى‌کنيم در نقد عقايد کسى به سمت بى‌احترامى پيش رفته‌ايم، ادب اسلامى حکم مى‌کند که از او عذرخواهى کنيم. پيش از عذرخواهى هم بجاست براى آن فرد دعا کنيم؛ چرا که به فرموده پيامبر(ص) دعا،‌ محبت بين مردم را زياد مى‌کند.

از تاکيد بيجا بر مسائل جزئى بپرهيزيم

در اسلام، مبحثى تحت عنوان “فقه اقليت‌ها” وجود دارد و اين اساسا بدان معناست که در دين ما، اهم و مهم وجود دارد؛ البته تعيين اين اهم و مهم باتوجه به اصول و آموزه‌هاى اسلامى صورت مى‌گيرد. در اين حوزه رهبران و خواص دنياى اسلام، نقش مهمترى بر عهده دارند و بايد علاوه بر درک اهميت اين مسئله، آن را به کار بندند تا اختلافات جزئى به شکاف‌هاى عميق در امت اسلامى منجر نشود.

هيچ‌کس را تکفير نکنيم

اگر مى‌خواهيم فضاى وحدت اسلامى را سالم نگه داريم، بايد از اين پديده شوم بپرهيزيم. تکفير، که متاسفانه در سال‌هاى اخير رواج بيشترى يافته است، افراد و گروه‌هاى مسلمان را به انزوا مى‌کشاند. اين پديده در جوامعى که اختلاف فرقه‌هاى مسلمان وجود دارد، بيشتر رخ مى‌نمايد. بايد به خاطر داشته باشيم که در چنين جوامعي، مسلمانان با فرهنگ‌ها و عقايد مختلف زندگى مى‌کنند و بسيار پيش مى‌آيد که به برخى از آداب و سنن قومى و بومى رنگ دينى داده‌اند.راه برخورد با عقايد نادرست، تکفير نيست، بلکه بايد با لحن لين به تصحيح اشتباه‌هاى فکرى و اعتقادى پرداخت. تکفير، تنها آتش جهل، ‌خشم و تعصب را شعله‌ورتر مى‌کند و تحقير و شرم‌زدگى را نيز بايد به پيامدهاى آن افزود.

ناديده گرفتن مرزهاى نژادى و جغرافيايى در تبليغ دين

تقسيم مسلمانان به مليت‌هاى گوناگون در جوامعى مانند آمريکا، گامى در جهت تشديد تفرقه است، که معمولا در قالب ساختن مساجد و مراکز اسلامى ويژه اقوام و مليت‌هاى خاص صورت مى‌گيرد. تشکل‌ها و مراکز اسلامى غرب بايد خود را از اختصاص دادن برهانند و خدمات تبليغى و فرهنگى خود را به همه مسلمانان عرضه کنند. در چنين جوامعي، مسئولان مراکز اسلامى و امامان جماعت بايد چنان رفتار نمايندکه هيچ مسلمانى در آن مرکز احساس غربت و تنهايى نکند. براى اين منظور، کافى است درها را به روى همه بگشاييم. ضمنا مسلمانان مى‌توانند با برقرارى رفت و آمدهاى خانوادگي، يکديگر را بهتر بشناسند و اسلام را عامل وحدت خود بدانند.

به توصيه قرآن در سوره “حجرات” عمل کنيم

در سوره حجرات توصيه‌هاى بسيار دقيقى براى پيشگيرى از اختلاف در ميان مسلمانان ذکر شده است. اين سوره، مسلمانان را برادر خوانده است و آنان را به برقرارى آشتى بين برادران دعوت مى‌کند. بخش ديگرى از اين سوره، در بردارنده هشدار به مسلمانان درباره زشتى رفتارهاى تمسخر، اهانت، دادن القاب زشت، بدگماني، تجسس بى‌جا و غيبت و تاثير مخرب آنها بر وحدت مسلمانان است. تنها عمل به همين آيات مى‌تواند دواى دردهاى اجتماعى مسلمانان باشد.

پى‌نوشت‌ها:

1- حجرات، 10
2- آل‌عمران، 103